بررسي احکام جزايي رشوت در قانون جزاي افغانستان

مقدمه:
بايد صادقانه اعتراف کنيم که حقيقتاً رشوه خواري و رشوه ستاني و رشوه دهي در جامعه افغانستان جزء فرهنگ جامعه افغانستاني شده است. يعني اين ديو هفت سر مثل اختاپوس به جان اين مردم چسپيده است و دست بردار هم نيست. به عبارت ديگر عمل مجرمانه و وقيحانه رشوت خواري، قباحت و زشتي خود را از دست داده است و اين، يعني تباهي روحي، اخلاقي و ذهني اين مردم. رشوت ستاني به يک فرهنگ مقدسي و قابل قبولي تبديل شده ا ست تا آن اندازه که ارباب رجوع هيچ فکر نمي کند که کارش بدون رشوت حل شود.
اين نوشته به بررسي و تحليل قضايي رشوت خواري در قانون جزاي افغانستان خواهد پرداخت و سعي خواهد شد که مجازات عمل ارتشا از منظر قانوني تبيين گردد. شايد، اين کار به شناسايي موضوع جرم بودن رشوت و فهم عامه مردم به جرم انگاري رشوت کمک کند.
قانون جزاي افغانستان در فصل سوم، جلد دوم، طي 14 ماده به تبيين ابعاد جزايي رشوت پرداخته است. اما قبل از اينکه به تبيين مجازات رشوت بپردازيم بد نيست که رشوت را تعريف حقوقي کنيم.
تعريف حقوقي و فقهي از رشوت:
رشوه در اصطلاح حقوقي عبارت است از دادن مالي به مأمور رسمي يا بلدي براي صورت دادن فعل يا ترک فعل معين. به رشوت دهنده راشي و به رشوت گيرنده مرتشي گفته مي شود. مرتشي، تعهد فعل يا ترک فعل مي کند.1 رشوت در اصطلاح فقهي عبارت است از چيزي که قاضي براي صدور حکم يا کمک فکري به يکي از اصحاب دعوا اخذ مي کند.2
مرتشي کيست؟
(تعريف مرتشي در قانون جزاي افغانستان)
قانون جزاي افغانستان در مادۀ 254 مرتشي را چنين تعريف کرده است: "هر موظف خدمات عامه که به مقصد اجرا يا امتناع و يا اخلال وظيفه اي که به آن مکلف باشد به اسم خود يا شخص ديگري پول نقد، ‌مال يا منفعتي را طلب نمايد يا از شخص وعدة آن را گيرد و يا بخششي را قبول کند، ‌رشوت گيرنده شمرده مي شود.3
بررسي مادۀ 253 قانون جزاي افغانستان:
مطابق مادۀ 253 قانون جزاي افغانستان عناصر و عوامل تشکيل دهنده رشوت عبارتند از:
1- مرتشي، يعني کسي که موظف خدمات عامه باشد.
2- مرتشي، اجرا، يا امتناع و يا اخلال وظيفه اي را به گردن بگيرد.
3- مرتشي، به اسم خودش و يا شخص ديگري رشوت طلب کند يا وعده آن را بگيرد و يا بخششي را قبول کند.
4- رشوت، اعم از پول نقد و يا مال و يا منفعت.
ماده 253 قانون جزاي افغانستان تصريح مي کند که بخشش و هدايا و تحف از طرف ارباب رجوع رشوت محسوب مي شود. پس اگر ارباب رجوعي به موظف خدمات عامه بخششي بدهد و مأمور مذکور بخشش را قبول کند، همان موظف خدمات عامه مرتشي و ارباب رجوع راشي محسوب مي شود و هر دوي آنان مجازات معينه خود را بايد ببينند.
قانونگذار افغانستاني، صرف طلب رشوت را نيز رشوت تلقي کرده است. همچنين وعدۀ رشوت و يا قبول بخشش و شيريني و تحفه را نيز رشوت محسوب کرده است، پس دائره رشوت را وسيع گرفته است و به تفکيک، شامل موارد زير مي شود:
- طلب رشوت
- وعده رشوت
- قبول بخشش و هديه
فرق نمي کند که شکل رشوه ستاني کدام يک از موارد زير باشد:
- به اسم مأمور موظف خدمات عامه باشد
- يا به اسم شخص ديگري گرفته شود
مجازات مرتشي (رشوت گيرنده):
طبق پيش بيني قانون مجازات افغانستان، مرتشي (رشوت گيرنده) به مجازات حبس و جزاي نقدي محکوم مي شود. قانون جزاي افغانستان چنين تصريح مي کند: "رشوت گيرنده به حبسي که از دو سال کمتر و از ده سال بيشتر نباشد و به جزاي نقدي معادل آنچه که بحيث رشوت طلب کرده يا برايش داده شده و يا به آن وعده داده شده محکوم مي گردد."4 پس، اگر مثلا مسؤول و يا مأمور توزيع پاسپورت وزارت امور داخله از شخص الف ساکن کابل مبلغ 500 افغانيگي رشوت طلب کند و يا از سوي الف برايش رشوت داده شود و يا فرد الف وعده پرداخت 500 افغانيگي را به مأمور توزيع پاسپورت بدهد، مرتشي (رشوت گيرنده) به حبسي که از دو سال کمتر و از ده سال بيشتر نباشد بعلاوۀ همان ميزان رشوت يعني مبلغ 500 افغانيگي محکوم مي شود.
مجازات رشوت دهنده:
اين سؤال پيش مي آيد که آيا رشوت دهنده هم عمل مجرمانه اي را مرتکب شده است ياخير؟ به طور مثال، اگر شخص الف به مأمور توزيع پاسپورت مبلغ 500 افغانيگي به عنوان رشوه و يا بخشش بدهد و يا وعده همين مبلغ را به مأمور مذکور تقبل کند، در اين مورد قانونگذار افغانستاني چه حکمي را پيش بيني کرده است؟ به عبارت ديگر آيا مجازات رشوت صرفا متوجه مرتشي (رشوت گيرنده) است و يا خير؟ در اين مورد قانون مجازات افغانستان در ماده 255 چين گفته است: رشوت دهنده به عين جزاي مندرج فقره فوق (ماده 254) محکوم مي گردند.5 يعني اينکه آقاي الف به حبسي که از دو سال کمتر و از ده سال بيشتر نباشد بعلاوۀ همان مبلغي که رشوت داده شده و يا وعده رشوت شده و يا رشوت طلب شده است و يا بخشش داده شده است و يا وعده بخشش داده شده باشد، محکوم مي گردد. پس در اينجا فرق نمي کند که رشوت طلب شده باشد و يا وعده داده شده باشد و يا بخشش صورت گرفته است و يا وعده به بخشش شده است؛ رشوت دهنده به مجازات مذکور محکوم مي شود که عبارت است از مجازات حبس که از دو سال کمتر نباشد و از ده سال بيشتر بعلاوۀ همان مبلغ رشوت.
مجازات واسطه رشوت:
شايد براي هر شهروند افغانستاني واضح باشد که واسطه رشوت کيست؟ قطعا مي دانيد که در ادارات افغانستان افرادي هستند که عنوان "کارچاق کن" دارند. اينها با شگرد شيادانه و شيطانيي که دارند، دو طرف را پاکي مي زنند. يعني از يک طرف با موظف خدمات عامه آشناست و از طرف ديگر سر جناب ارباب رجوع را به ديکچه مي اندازد. مترصد است که ارباب رجوع بدبخت در اداره بيايد. بمحض اينکه ارباب رجوع آمد، واسطه دست به کار مي شود و عمل مجرمانه رشوت را محقق مي سازد. البته بايد ياد آور شوم که در اينجا نيز رشوه با طلب، وعده، گرفتن و يا بخشش تحقق مي يابد و هيچ فرقي نمي کند. در اين مورد نيز ممکن است سؤال مطرح شود ک آيا مجازات واسطه چيست؟ قانونگذار افغانستاني مجازات عمل کسي را که مرتکب واسطه رشوت مي شود چنين پيش بيني کرده است: "واسطه رشوت به عين جزاي مندرج فقره فوق (ماده 254) محکوم مي گردند."6 و همان حکم ماده 255 و يا 254 بر واسطه رشوت نيز حمل مي شود.
حکم ارتکاب فعل جرمي:
ماده 256 قانون جزاي افغانستان به موضوع جزاي ارتکاب فعل جرمي اشاره کرده است، آيا اين، به چه معناست؟ به عبارت ديگر ارتکاب فعل جرمي چيست؟ بد نيست تا اين مسئله را با مثالي روشن کنيم. مثلا شخص A به شخص B مي گويد: من به تو مبلغ 1000 افغانيگي مي دهم تو برو C را به قتل برسان. و B قبول مي کند و متعاقبا C را به قتل مي رساند، در اين مورد B به جزاي قتل عمد مندرج در مواد 394 و 395 قانون جزاي افغانستان، ج3 محکوم مي شود که عبارت است از اعدام و حبس. حالا که اين مثال را مرور کرديم بد نيست متن ماده 256 را ذکر کنيم: "هرگاه غرض از رشوت ارتکاب فعل جرمي باشد که جزاي معينه آن در قانون نسبت به جزاي معينه رشوت شديدتر باشد، ‌رشوت گيرنده، رشوت دهنده و واسطه رشوت علاوه به جزاي نقدي معينه رشوت به جزاي معينه همان جرم نيز محکوم مي گردند."7 پس مرتشي، راشي و واسطه به جزاي ارتکاب فعل جرمي بعلاوه جزاي نقدي معينه رشوت جزا داده مي شود.

پاينوشتها:
1- مبسوطي در ترمينولوژي حقوق، داکتر جعفر جعفري لنگرودي، ج3
2- لغتنامه دهخدا، ج 8
3- قانون جزاي افغانستان، ج2، ماده 254
4- همان، بند 1، ج2، ماده 255
5- همان، بند2، ج2، ماده 255
6- همان، ج2، ماده 255
7- همان، ج2، ماده 256

نظرات شما عزیزان: